Yoroi - diepgebrande bamboe planken met brandklasse B - met CAT 1 data in NMD
Tijdens zijn reizen door Japan raakte architect Pieter Weijnen enorm gecharmeerd van de manier waarop in Japan zwart gebrand hout wordt gebruikt voor onder andere gevels van woningen en gebouwen. In 2012 besloot hij het duurzame product naar Europa te brengen. Hij maakte zich de traditionele Shou Sugi Ban techniek eigen en voegde daar moderne techniek aan toe. Inmiddels heeft het bedrijf Zwarthout | Shou Sugi Ban een productieproces dat zeer gecontroleerd en hoogwaardig houten planken kan branden volgens het Shou Sugi Ban principe. Het product Yoroi is een van de producten in de collectie. Dit is een hoge kwaliteit bamboeplank die na het branden voldoet aan een brandklasse Bs1-d0. Sinds het najaar van 2023 staat dit product met categorie 1-data vermeld in de Nationale Milieudatabase.
We bellen voor dit interview met Paul Vriend, sales manager bij Zwarthout | Shou Sugi Ban. Hij vertelt hoe het eenmansbedrijf waar oprichter Pieter Weijnen mee begon, nu met een team van 12 mensen projecten doet over de hele wereld.
“Die projecten variëren van het bekleden van de gevels van woningen en brandweerkazernes tot het leveren van gebrand hout voor grote schoolgebouwen, appartementengebouwen en CO2-neutrale distributiecentra. In Nederland en de rest van Europa, en soms daarbuiten. Allemaal vanuit onze productielocatie in Leersum.”
Zwarthout | Shou Sugi Ban
Paul Vriend
Eeuwenoude techniek
De techniek van het branden van houten planken - Shou Sugi Ban - bestaat al eeuwen. Daarbij wordt naaldhout aan één zijde gebrand door drie planken tot een schoorsteen samen te binden en onderin een vuurtje te stoken. Door het proces van het gecontroleerd branden van de planken krijgen ze een brandvertragende koollaag en hebben ze bij toepassing in gevels van gebouwen geen onderhoud nodig.
“Levende organismen hebben namelijk geen voedingsbodem meer op de planken, waardoor er geen verdere bewerking met chemicaliën nodig is om dat tegen te gaan. De planken behouden ook hun kleur, omdat houtskool UV-bestendig is. Hierdoor blijven de planken zwart gedurende de hele levenscyclus van het product.”
Grotere volumes produceren
Zwarthout | Shou Sugi Ban zoekt vanaf de start van het bedrijf naar optimalisaties in het productieproces.
“Een nadeel van de traditionele techniek is dat je nooit grotere volumes tegelijk kan produceren. Daarom werkten we in Leersum aan de doorontwikkeling van diverse ovens, zodat naast een zeer hoge efficiëntie, ook hoge aantallen vierkante meters sterk gecontroleerd gebrand kunnen worden. Begin 2023 namen we de nieuwste oven in gebruik.”
“Om te komen waar we nu staan is de ontwikkeling van deze ovens de afgelopen 12 jaar een continu proces geweest. Onze brandmeesters kunnen nu ruime hoeveelheden per dag branden, zodat we ook grote projecten kunnen voorzien van de Zwarthout | Shou Sugi Ban producten. Met de nieuwste oven kunnen we de temperatuur, het zuurstofgehalte, de snelheid en koeling nog beter sturen en dus controleren. Kwalitatief zie je dat terug in onze producten.”
Elk product een unieke uitstraling
In Leersum werd ook al met meer dan 50 verschillende soorten hout geëxperimenteerd. “Dan merk je dat het merendeel van de houtsoorten niet mooi uit de oven komt. Het is niet per definitie zo dat de hardste houtsoorten de mooiste koollaag geven of andersom. We testten daar veel mee in de afgelopen jaren en blijven dat ook doen, zowel op het gebied van techniek als de te gebruiken houtsoorten.”
“We werken nu met vijf houtsoorten waar we hele goede ervaringen mee hebben. Accoya, van een snelgroeiende naaldboom. Fraké, van de snelgroeiende Limba uit Kameroen. FSC® thermisch gemodificeerd bamboe uit China. Pinus Radiata, een snelgroeiende dennensoort uit FSC® gecertificeerde bossen in Nieuw-Zeeland. En hout van de Douglasspar, afkomstig uit FSC® gecertificeerde Europese bossen van Staatsbosbeheer.”
Afhankelijk van de houtsoort krijgt het eindproduct een bepaalde structuur van craquelé. Het komt ook voor dat de houten planken na het branden worden geborsteld. “Dan krijg je de houtstructuur weer te zien.”
LCA voor diepgebrande bamboe planken
Voor het bamboeproduct, Yoroi genaamd, liet Zwarthout | Shou Sugi Ban onlangs een levenscyclusanalyse maken.
“We merken dat er veel vraag is naar dit product omdat het voldoet aan brandklasse B, zonder dat daarvoor na het branden nog verdere bewerking nodig is. De vezels aan het oppervlak van de plank zijn al verbrand en zullen daardoor niet snel opnieuw ontbranden. De combinatie van materiaal en techniek zorgt ervoor dat er geen onderhoud nodig is om de brandklasse in stand te houden. Er kunnen ook geen stoffen uitlogen tijdens de levensduur, wat een enorm voordeel is.”
“Omdat de focus steeds meer ligt op duurzaam en circulair bouwen, is het goed om te laten zien welke milieu-impact ons product heeft. Zodat de beslissers weloverwogen keuzes kunnen maken. Architecten willen weten welke producten ze daarvoor kunnen toepassen en hoe die op milieugebied presteren ten opzichte van andere producten. Daarom besloten we een LCA te laten maken en dit product met categorie 1 data op te laten nemen in de Nationale Milieudatabase.”
Leerzaam proces
Zo’n LCA laten maken, dat was best een proces, vertelt Paul. “We zijn een klein en jong bedrijf met de nodige ervaring, maar hadden dit nog niet eerder gedaan. Natuurlijk hebben we er een LCA-specialist bij betrokken, maar dan nog komen er veel vragen op je af die je jezelf eigenlijk nooit gesteld hebt. Daar leerden we ook heel veel van, bijvoorbeeld over de manier waarop we onze producten verpakken. Hoeveel plastic gebruiken we nou daadwerkelijk en hoeveel impact heeft dat? Je wordt je heel bewust van wat je doet en gaat nadenken over hoe het anders kan. We gebruiken nu dunner plastic en plastic met meer lucht, zodat we uiteindelijk veel minder plastic gebruiken.”
Geen aannames meer, maar harde data
Zwarthout | Shou Sugi Ban is blij dat er nu hard bewijs is van de duurzaamheid van hun product.
“Geen aannames meer, maar data die aantonen hoe onze productie en ons product scoort. Mensen denken bijvoorbeeld nog wel eens dat het verbrandingsproces erg milieuvervuilend is en dat we veel gas verbruiken. Dat is zeker niet het geval. De gassen die tijdens het branden vrijkomen, worden in de oven afgevangen en op een andere plek met zuurstof tot ontbranding gebracht. Hierdoor is ons gasverbruik minimaal. We zijn nog niet CO2-neutraal, maar stoten ook niet veel uit. We zijn er op alle vlakken heel bewust mee bezig.”
Om de Nationale Milieudatabase te vullen met zoveel mogelijk categorie 1 en 2-data, stimuleren we producenten en fabrikanten van bouwmaterialen bij het aanleveren van deze data. Dit doen wij met een regeling waarmee u €2.500 vergoed kan krijgen voor het laten maken van een LCA.
Appels met appels kunnen vergelijken
Als volgende stap wil Zwarthout | Shou Sugi Ban ook van de producten die worden gemaakt van de Douglasspar een levenscyclusanalyse laten maken. “We verwachten voor die producten nog beter te scoren. Douglashout komt van dichtbij, uit Europa, en is onder andere lichter van gewicht.”
Paul hoopt dat producenten die nog niet met hun producten in de NMD staan snel volgen. “Het is een goede tool om de ecologische impact te monitoren. Dat is nu al een belangrijk issue en wordt alleen nog maar belangrijker. Het is fijn als architecten en bouwers appels met appels kunnen vergelijken bij het maken van hun keuzes.”
Categorie 1,2 & 3, hoe zat het ook alweer?
In de Nationale Milieudatabase worden de milieudata van bouwproducten verzameld. Die data beschrijven voor elke levensfase van het product welk effect het bouwproduct heeft op de uitputting van grondstoffen en welke toxische emissies vrijkomen. De database is de centrale gegevensbron voor rekeninstrumenten waarmee de milieuprestaties van bouwwerken worden bepaald. In de Nationale Milieudatabase onderscheiden we drie categorieën milieuverklaringen van producten.
Categorie 1
Dit zijn getoetste, merkgebonden data. Ze zijn eigendom van de fabrikant.
Categorie 2
Dit zijn getoetste, branche/sectorgebonden data. Ze zijn eigendom van de branche.
Categorie 3
Dit zijn ongetoetste, generieke data, opgesteld door LCA-experts. Deze categorie 3-data vormen een terugvaloptie voor als er nog geen kaarten van dit product bestaan. Deze data zijn minder scherp, daarom zit er een ophoogfactor op van 30%.