Voorbeeldprojecten met een zeer goede milieuprestatie
Gemeente Rotterdam heeft team Duurzame Gebiedsontwikkeling
Met Quickscan zien ontwikkelaars snel wat er speelt
In mei 2024 lanceerde de Gemeente Rotterdam, samen met marktpartijen en woningcorporaties, het Plan van Aanpak Duurzaam Doorbouwen. Het is een voor Nederland uniek plan met als doel: samen versneld leren wat nodig is om de duurzaamheidsopgave te combineren met de bouwopgave. ‘In Nederland hebben we een enorme bouwopgave, dus we moeten manieren vinden om door te bouwen zonder over de klimaatgrenzen heen te gaan. Dat kunnen we alleen als we goed samenwerken’, stelt Tom van Haaren, Programmamanager Duurzame Gebiedsontwikkeling.
Sinds vijf jaar heeft de Gemeente Rotterdam een team Duurzame Gebiedsontwikkeling met vijftien medewerkers. Tom: ‘Wij adviseren bij ontwikkelprojecten. Dat doen we integraal op alle duurzaamheidsthema’s: energietransitie, circulariteit, biodiversiteit, klimaatadaptatie, duurzame mobiliteit en een gezonde leefomgeving. Wij maken de vertaalslag van het beleid op deze zes thema’s naar projecten in onze gemeente. Dus als het college van B en W een norm vaststelt om bijvoorbeeld 20 hectare groen toe te voegen in de stad, helpen wij te vertalen hoeveel groen dat dan voor een project betekent.’
600 projecten per jaar
De eerste drie jaar richtte dit team zich op ontwerpers en projectleiders. ‘We zijn begonnen met het delen van kennis tijdens presentaties voor stedenbouwkundigen en projectleiders zodat zij goed weten wat ons werk inhoudt.’ Inmiddels zit er bij grote ontwikkelprojecten en transformaties een adviseur uit Toms team in het projectteam dat verder onder andere bestaat uit een projectleider, een grond-exploitatieadviseur en een stedenbouwkundige. ‘Wij adviseren op alle zes de thema’s, in plaats van er op elk thema een adviseur bij te zetten. Daardoor loopt het proces sneller en vindt er een integrale afweging van duurzaamheid plaats.’ Gemiddeld sluit bij 100 Rotterdamse projecten een duurzaamheidsadviseur aan, op een totaal van ongeveer 600 projecten. ‘En verder hebben we instrumenten en doen we aan kennisdeling zodat we ook kunnen helpen bij projecten waar we niet als adviseur bij betrokken zijn.’
Unieke Quickscan met duurzaamheidseisen per gebied
Een van die instrumenten die ontwikkelaars, architecten en bouwers kunnen gebruiken voor opdrachten waar geen adviseur van het team Duurzame Gebiedsontwikkeling bijzit, is de Quickscan Duurzaamheid Rotterdam. In eerste instantie was deze tool voor intern gebruik, maar inmiddels werken ook marktpartijen ermee. ‘Als gemeente hebben we veel data rond duurzaamheid, dus bijvoorbeeld over hittestress, wateroverlast en biodiversiteit. Ontwikkelaars kunnen hiermee snel zien wat er speelt in het gebied dat zij willen ontwikkelen.’ De scan bevat informatie over de totale gemeente Rotterdam. ‘Het heeft veel tijd gekost om de scan te ontwikkelen. We zijn ooit gestart met een combinatie van complexe Excel-modellen en hebben daarna een softwarespecialist ingeschakeld om de data toegankelijker te maken. Het is echt een Rotterdamse scan en we zijn er trots op. Regelmatig tonen andere gemeenten en provincies er belangstelling voor.’ De scan wordt intensief gebruikt, gemiddeld 150 keer per jaar.
Plan van Aanpak Duurzaam Doorbouwen
Het Plan van Aanpak Duurzaam Doorbouwen is een van de resultaten uit de samenwerking die Rotterdam sinds half 2023 heeft met ontwikkelaars, corporaties, investeerders, gemeenten en andere overheidsorganisaties. ‘Samen werken we aan duurzame, betaalbare woningbouw voor alle Rotterdammers en met speciale aandacht voor lage inkomens.’ Hierbij maken ze gebruik van de methodieken Paris Proof* en EU Taxonomy** die ontwikkeld zijn om de Europese klimaatdoelen van 2050 te halen. De CSRD en SFDR zijn onderdelen van EU Taxonomy die al verplicht voor grote bedrijven en banken. Bredere uitrol volgt de komende jaren. ‘Als samenwerkingspartners willen we samen leren, bijvoorbeeld door projecten door te rekenen om te zien op welke aspecten ze nog niet Paris Proof zijn en nog niet voldoen aan de criteria van EU Taxonomy. Dit doen we bijvoorbeeld bij de ontwikkeling van Schiehaven-Noord, een groot gebied waar tussen de 500 en 700 woningen zullen komen.’
Rol duurzaamheidsnormen in aanbestedingen
In aanbestedingen in gebiedsontwikkeling vraagt de gemeente Rotterdam zo kwantitatief mogelijk uit. ‘Bijvoorbeeld door te melden dat een project minimaal 20 procent beter moet zijn dan de verplichte norm voor BENG 2. Voor biodiversiteit, circulariteit en wateropvang/ klimaatadaptie sluiten we aan bij standaard methodieken als de GPR en BREEAM. En ontwikkelaars kunnen extra punten verdienen als ze een stap extra zetten bijvoorbeeld in duurzame energieopwekking. Door extra in te zetten op duurzaamheid, vergroot je de kans een aanbesteding binnen te halen.’ Per gebied kiest de gemeente op welke duurzaamheidsambitie ze inzet. ‘Dat doen de adviseurs in het team. Ze kijken daarbij naar gebiedskwaliteiten. Is ergens veel wateroverlast dan focussen we op klimaatadaptatie. Zijn er minder specifieke kenmerken dan zetten we bijvoorbeeld in op thema’s zoals circulariteit die minder gebiedsspecifiek zijn.’
Scherpere MPG dan verplicht
Als een duurzaamheidsadviseur bij een project betrokken is dan stuurt deze op een bepaalde MPG-score. ‘We ambiëren vaak een betere score dan de wettelijk verplichte maximale MPG’s. Samen met ontwikkelaars kunnen we de gewenste MPG vastleggen in een privaatrechtelijke, dus bindende overeenkomst. Dit is het geval als we geen of een beperkte grondpositie hebben. Als wij een volledige grondpositie hebben dan hebben we meer in te brengen. In aanbestedingen nemen we dan vaak een gunstiger MPG als criterium op.’
Welke materialen zorgen voor die gunstiger MPG?
Regelmatig gaan Tom en zijn collega’s in gesprek over met welke materialen een gewenste score behaald kan worden. ‘Als een nieuw bouwmateriaal nog in categorie 3 van de NMD valt en daardoor bijvoorbeeld een +20 procent krijgt qua CO2-uitstoot, dan willen we nog weleens het gesprek aangaan met een ontwikkelaar over dat specifieke materiaal. En als wij weten dat het om een degelijk bouwmateriaal gaat, een materiaal dat de database ongetwijfeld gaat halen, dan accepteren we een iets hogere MPG mits deze onder de wettelijke vereiste blijft.’ Soms wordt pas in de ontwerpfase duidelijk dat ambities/wensen elkaar bijten. ‘Dit is bijvoorbeeld het geval als een ontwerp van een stedenbouwkundige om een bepaald materiaal vraagt dat slecht scoort qua milieuprestatie. Vervolgens gaan we samen op zoek naar wat wel mogelijk is binnen onze ambities.’ De gemeente onderschrijft het belang van de NMD. ‘Wij vinden het belangrijk dat er een goede database ten grondslag ligt aan onze duurzaamheidsdoelstellingen.’
*In het Klimaatakkoord van Parijs heeft de Europese Unie als ambitie vastgelegd de opwarming van de aarde te beperken tot maximaal 2 graden Celsius. Hiervoor moet het energieverbruik van gebouwen omlaag en we moeten onze CO2-uitstoot omlaag brengen. Paris Proof bouwen is (in het kort) een middel om deze ambitie te halen. Een Paris Proof gebouw is zeer energie-efficiënt (dankzij isolatie en installaties), heeft een zeer laag energieverbruik en wekt deze, lokaal duurzaam op. Bij de bouw worden circulaire en duurzame materialen gebruikt.
**EU Taxonomy is een classificatiesysteem dat is ontwikkeld door de EU. Het laat zien welke economische activiteiten duurzaam zijn. Het doel is om bedrijven en financiële instellingen te stimuleren te investeren in activiteiten die bijdragen aan het halen van milieudoelen. Investeerders, bedrijven en overheden kunnen ermee laten zien dat ze werken aan een groene economie, dus aan onder andere circulariteit, biodiversiteit, tegengaan van vervuiling en duurzaamheid.
De Gemeente Rotterdam stuurt niet alleen op duurzame gebiedsontwikkeling, maar ook op duurzaam vastgoed. Hieronder een aantal voorbeelden:
- SAWA: een houten wooncomplex met koop- en huurwoningen en een commerciële ruimte in Delfshaven. Bouw is gestart. Architect: Mei architects and planners en ontwikkelaar: NICE developers
- Grondstoffenstation aan het Afrikaanderplein: een circulair gebouw gemaakt van gebruikte materialen zoals watervaten
- Olympiacollege in IJsselmonde: gerenoveerd begin 2024, beeldbepalende voorgevel is behouden door er een extra binnengevel achter te plaatsen die het binnenklimaat aanzienlijk verbetert
